Οι φωτογραφίες Ουκρανών που περνούσαν τα σύνορα της χώρας έπειτα από τη ρωσική στρατιωτική εισβολή της 24ης Φεβρουαρίου 2022 έχουν χαρακτεί στο βλέμμα πολλών από εμάς. Ανάμεσα σε άλλες, ανακαλώ πολίτες που διασχίζουν τη διαχωριστική γραμμή καλυμμένοι στην πλάτη τους με κουβέρτες, μικρά παιδιά με τη σχολική τσάντα τους στον ώμο και σαφώς διαφορετικό περιεχόμενο εντός της από την αρχική χρήση της. Στο ένα τους χέρι ένα παιχνίδι, ένα λούτρινο κουκλάκι, που είτε άρπαξαν φεύγοντας είτε τους το έδωσαν οι γονείς τους.
Εικόνες σαν αυτές προκαλούν θλίψη και θέτουν ερωτήματα όπως τι είναι τρομακτικό σε έναν πόλεμο. Μόνο που το τρομακτικό δεν είναι μόνο ένα και ενικού αριθμού, αλλά έγκειται από την κάθε φορά προσωπική σκοπιά. «Το πιο τρομακτικό; Όταν το 13χρονο σου λέει: θέλω να ζήσω, δεν θέλω να πεθάνω», γιατί η ζωή είναι ό,τι πιο σημαντικό για τον καθένα και αυτό το δικαίωμα βάλλεται με την κήρυξη ενός πολέμου.
Η παραπάνω μαρτυρία εγκιβωτίζεται στο ντοκιμαντέρ «Στη σκιά του πολέμου» σε σκηνοθεσία της The Ad-hoc Film Collective, μίας ομάδας Μολδαβών σκηνοθετών που μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία συγκρότησαν μια κινηματογραφική κολεκτίβα, ώστε να καταγράψουν τις προσπάθειες των εθελοντών και την κατάσταση των προσφύγων. Η κινηματογράφηση έλαβε χώρα στα σύνορα Ουκρανίας - Μολδαβίας, όπου οι Μολδαβοί έσπευσαν να παράσχουν βοήθεια στους πρόσφυγες προσφέροντάς τους φαγητό, μεταφορά και καταφύγιο.
Τις ανάγκες αυτές –με έμφαση στη σίτιση και στέγαση– καλύπτει το ντοκιμαντέρ, δίχως ωστόσο να επικεντρώνεται στη μαρτυρία συγκεκριμένων προσώπων, με γνώμονα να καταγράψει όσο το δυνατόν περισσότερα. Αυτό, λαμβάνοντας υπ όψιν τη φύση του ντοκιμαντέρ. Εν προκειμένω, πώς η σκηνοθετική κολεκτίβα διαχειρίζεται και παρουσιάζει μία πλευρά της πραγματικότητας με θεμέλια την ηθική ακεραιότητα και τη μη αποκοπή από το τεκμήριο.
Στο επίκεντρο τίθεται ο άνθρωπος που βάλλεται, με το παιδί να κατέχει εξ ίσου πρωταγωνιστικό ρόλο. Ανάμεσα στις μαρτυρίες που καταγράφονται, σε κοντινό πλάνο, ακούμε: «πριν από πέντε ημέρες ξυπνήσαμε με πόλεμο και είπα στον άνδρα μου ''η Ρωσία σου εύχεται χρόνια πολλά''», «όλη μας τη ζωή που τη χτίζαμε οκτώ χρόνια, την αφήσαμε πίσω», «ελπίζω στο τέλος να υπάρξει ειρήνη», «θα τα ξαναχτίσουμε όλα. Θα τα ξανακάνουμε όπως ήταν, το θέμα είναι ότι θα πάρει δεκαετίες», «τα λέμε στην πατρίδα».
Ενώ φράσεις όπως «πότε θα τους πιάσουν οι κυρώσεις» (σ.σ τους Ρώσους), «ζούσαμε τη ζωή μας παρά τις δυσκολίες. Που ακούστηκε αυτό, ειδικά στον 21ο αιώνα, το 2022, να επιτεθεί κάποιος;» υπογραμμίζουν τον παραλογισμό του πολέμου ο οποίος υπάρχει ως αναφορά μέσω της αλλαγής στη ζωή των ανθρώπων που αναγκάστηκαν να διαφύγουν από την Ουκρανία.
Ασπαζόμενο την αποτύπωση της αλήθειας δίχως αποκλίσεις, το ντοκιμαντέρ ενσωματώσει την αποστροφή των Μολδαβών στον Πούτιν· όπως η διαδήλωση στην οποία διακρίνεται αφίσα με το πρόσωπο του Ρώσου προέδρου συνοδευόμενο από τη φράση «δολοφόνος γυναικών και παιδιών». Απαθανατίζει επίσης το σκεπτικό ορισμένων κατοίκων της Μολδαβίας, ρωσόφωνων κυρίως, ένα κομμάτι της διασποράς που υποστηρίζει τη Ρωσία γιατί είναι συνδεδεμένο με το παρελθόν της Σοβιετικής Ένωσης.
Τα παραπάνω απαθανατίστηκαν από την κολεκτίβα Μολδαβών σκηνοθετών από τον Φεβρουάριο του 2022 κι αυτό το πρότζεκτ συνεχίζεται τα τελευταία δύο χρόνια υπό τη σκιά του πολέμου. Καταγράφοντας, έτσι, αθέατες –στους περισσότερους από εμάς– πλευρές ενός γεγονότος που βάλλει την ανθρώπινη ύπαρξη.
Είναι σημαντικό να συνεχίζουν να γυρίζονται τέτοια ντοκιμαντέρ και να προβάλλονται σε διεθνείς διοργανώσεις, όπως το 26ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης όπου η ταινία «Στη σκιά του πολέμου» έκανε παγκόσμια πρεμιέρα; Σαφώς. Ως μέρος του προγράμματος του Φεστιβάλ αποτελεί ένα σχόλιο από το ίδιο το φεστιβάλ: η πραγματικότητα είναι ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται, οι προβολείς πέφτουν στους ανθρώπους για να ακουστούν οι ιστορίες τους. Διότι, το σινεμά, δεν είναι παρά ιστορίες ανθρώπων που επίκειται να ακουστούν.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το ντοκιμαντέρ «Στη σκιά του πολέμου». Πηγή φωτ.: Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
