Η ανάληψη της προεδρίας των Ηνωμένων Πολιτειών από τον Ντόναλντ Τραμπ σε δύο μήνες θα σημάνει και επισήμως την έναρξη ενός νέου κεφαλαίου στις ευρωατλαντικές σχέσεις.
Τόσο οι προειδοποιήσεις που έχει διατυπώσει ο Τραμπ για θέματα που άπτονται της άμυνας, της ασφάλειας και της οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης -ακόμη κι αν δεν εφαρμοστούν κατά γράμμα-, όσο και τα μηνύματα που εκπέμπουν τα τελευταία 24ωρα οι Ευρωπαίοι ηγέτες, δεν επιτρέπουν αμφιβολία ότι θα επέλθουν ανακατατάξεις στην εταιρική σχέση, εν μέσω μεγάλων γεωπολιτικών αναταράξεων.
Κοινός παρονομαστής των διεθνών αναλύσεων για τη μετάβαση αυτή είναι πως ο Τραμπ αναγκάζει σε αλλαγή στρατηγικής την Ευρώπη, με κάποιους να βλέπουν μαύρα σύννεφα πάνω από τη διατλαντική σχέση και άλλους να εκτιμούν ότι δημιουργείται μια ιστορική ευκαιρία για την Ένωση. Είναι όμως σε θέση η ΕΕ να αδράξει την ευκαιρία; Και τι είδους ευκαιρία είναι αυτή;
Νέα δεδομένα στην διατλαντική σχέση
Ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κώστας Υφαντής στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Liberal προ ολίγων ημερών είχε εκφράσει την εκτίμηση ότι με κριτήριο την προηγούμενη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ «δεν δικαιολογείται αισιοδοξία για τη συνοχή της διατλαντικής κοινότητας που αποτέλεσε την ραχοκοκαλιά της μεταπολεμικής παγκόσμιας τάξης». Ο κ. Υφαντής εξήγησε ότι «ο Τραμπ έχει δηλώσει σε πολλές περιπτώσεις ότι δεν θεωρεί την αμερικανική δέσμευση στο ΝΑΤΟ και στην ασφάλεια της Δύσης καθόλου αυτονόητη. Δεν θα είναι έκπληξη η άρση αμερικανικής εγγύησης ως μέσο εκβιασμού της Ευρώπης για να σταματήσει την υποστήριξη στην Ουκρανία, μαζί βεβαίως με έναν εκβιασμό στο Κίεβο να συμβιβαστεί με τον ακρωτηριασμό της χώρας και το τέλος των όποιων προσδοκιών για ένταξη στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ».
Όπως ήταν αναμενόμενο, ήδη λίγες ώρες αφότου επιβεβαιώθηκε η νίκη Τραμπ, οι Ευρωπαίοι έσπευσαν να εκτιμήσουν τη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται. Η πρώτη συνάντηση έγινε σε επίπεδο υπουργών Άμυνας: Ο Γερμανός Μπόρις Πιστόριους και ο Γάλλος Σεμπαστιέν Λεκορνού τόνισαν ότι Ευρωπαίοι θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για το γεγονός ότι οι ΗΠΑ θα ασχοληθούν στο μέλλον λιγότερο με τη συμβατική άμυνα της ευρωπαϊκής ηπείρου και θα «πρέπει να καλύψουμε αυτό το κενό», μέσω της ενίσχυσης της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Ακολούθησε η επικοινωνία του Γάλλου προέδρου, Εμανουέλ Μακρόν, με τον Γερμανό καγκελάριο, Όλαφ Σολτς, οι οποίοι συμφώνησαν «να συνεργαστούν για μία περισσότερο ενωμένη, περισσότερο κυρίαρχη Ευρώπη».
«Ο Τραμπ θα υπερασπιστεί τα συμφέροντα των Αμερικανών -το ερώτημα είναι αν είμαστε έτοιμοι να υπερασπιστούμε τα συμφέροντα των Ευρωπαίων», επισήμανε ο Μακρόν ένα 24ωρο αργότερα, κατά την παρέμβασή του στη Σύνοδο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας. Κάλεσε την Ευρωπαϊκή Ένωση να σκεφτεί τον εαυτό της «ως ανεξάρτητη δύναμη» και να «ανακτήσει τον έλεγχο» παύοντας να αναθέτει κρίσιμα θέματα σε ξένες δυνάμεις. «Αν αποφασίσουμε να παραμείνουμε φυτοφάγοι, τα σαρκοφάγα θα κερδίσουν», υπογράμμισε ο Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος τόνισε ότι η ΕΕ δεν μπορεί να συνεχίσει να αναθέτει την ασφάλειά της στις Ηνωμένες Πολιτείες.
«Δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτή τη διατλαντική εταιρική σχέση από θέση αδυναμίας. Η Ευρώπη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, αλλά σίγουρα μπορεί να αλλάξει τον εαυτό της για να αντιμετωπίσει έναν μεταβαλλόμενο κόσμο. Πιστεύω ότι ήρθε η ώρα να 'ξυπνήσουμε' από τη γεωπολιτική μας αφέλεια και να συνειδητοποιήσουμε ότι πρέπει να εξασφαλίσουμε πρόσθετους πόρους για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες προκλήσεις, είτε πρόκειται για ζητήματα ανταγωνιστικότητας είτε για ζητήματα ευρωπαϊκής άμυνας» είναι η θέση που διατύπωσε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.
Το στοίχημα της στρατηγικής αυτονομίας και περαιτέρω ενοποίησης της ΕΕ
Το ζητούμενο της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας ανέλυσε ο καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Δημήτρης Τριανταφύλλου σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Liberal: «Ήδη η Ευρώπη έχει ξεκινήσει να σκέφτεται μια περαιτέρω αυτονόμηση γενικότερα -και στον τομέα της άμυνας και της εξωτερικής πολιτικής-, αλλά δεν έχει βρει τη σωστή φόρμουλα για να προχωρήσει -όπως εξάλλου γίνεται συζήτηση για τα ευρωομόλογα ή για οτιδήποτε άλλο. Πολλοί θεωρούν ότι η νίκη Τραμπ θα επισπεύσει αυτή την αφύπνιση της Ευρώπης». Την ίδια ώρα ωστόσο τίθεται το καίριο ερώτημα: «Είμαστε έτοιμοι; Είναι έτοιμες οι ηγεσίες των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να κάνουν μία ουσιαστική συζήτηση, να λάβουν υπόψη τους και τις εκθέσεις που έχουμε, την έκθεση του πρώην κεντρικού τραπεζίτη Μάριο Ντράγκι ή η έκθεση Λέτα, που μας λένε ουσιαστικά ότι πρέπει να ασχοληθούμε με τα του οίκου μας; […] Όσο και αν θέλουμε και να μιλάμε για ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική, η εξωτερική πολιτική διαμορφώνεται στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ακόμη εκεί είμαστε».
Για την ιστορική ευκαιρία να κινηθεί η ΕΕ πιο αποφασιστικά προς την επίτευξη του οράματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης έχει μιλήσει στο Liberal η καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο, Αλεξάνδρα Φιλήνδρα, σημειώνοντας την ανάγκη μιας «ενωμένης Ευρώπης που θα είναι ασφαλής και χωρίς φόβο». Είναι επιτακτικό η Ευρώπη «να αναλάβει καινούριο ρόλο», να αντιμετωπίσει τις διαιρέσεις της, που σε μεγάλο βαθμό δεν διαφέρουν από εκείνες των Ηνωμένων Πολιτειών και «να σκεφτεί πολύ σοβαρά το μέλλον της, ως ανεξάρτητη δύναμη, χωρίς τον αμερικανικό παράγοντα» έχει επισημάνει. «Πρέπει να βρούμε τρόπους να ενοποιηθεί ακόμα περισσότερο η Ευρώπη […] Χρειαζόμαστε τώρα περισσότερο από ποτέ μία σοβαρή ένωση. Όχι μία ένωση μόνο κατ’ όνομα, αλλά ουσιαστική», έχει τονίσει η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα.
Η δύσκολη συγκυρία για την ΕΕ
Αναλύσεις που δημοσιεύονται σε πολλά ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης φωτίζουν ως σημείο-κλειδί την πολιτική και οικονομική συγκυρία για την ΕΕ· το γεγονός δηλαδή ότι η προοπτική τεταμένων διατλαντικών σχέσεων βρίσκει την Ευρώπη σε μια στιγμή αστάθειας: Οι ευρωπαϊκές οικονομίες υστερούν σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Κίνα σε καινοτομία και ανταγωνιστικότητα, ενώ η κατάρρευση της τρικομματικής κυβέρνησης Σολτς στη Γερμανία, αν και εν πολλοίς προδιαγεγραμμένη δεν θα μπορούσε να έρχεται σε χειρότερη στιγμή.
Ο πολιτικός αναλυτής και κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ Δρ. Ρόναλντ Μαϊνάρντους έχει μιλήσει και γι' αυτήν την παράμετρο στο Liberal: «Η χρονική στιγμή αυτής της σοβαρής πολιτικής κρίσης στη Γερμανία είναι εξαιρετικά ακατάλληλη. Το γερμανικό δράμα κορυφώνεται σε μια περίοδο όπου η Ευρώπη, και γενικότερα ο δυτικός κόσμος, χρειάζονται ισχυρή ηγεσία ενόψει της επανεκλογής του Ντόναλντ Τραμπ. Ούτε το Παρίσι, ούτε το Βερολίνο φαίνονται να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της στιγμής».
Την ίδια ώρα, σχολιαστές σε διεθνή μέσα ενημέρωσης φωτίζουν μια άλλη παράμετρο: «Αλλά για ποια ΕΕ μιλάμε;» -δεδομένου ότι δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι «27» θα έχουν ενιαία στάση έναντι των ΗΠΑ. Και πρώτος από όλους ο κορυφαίος θαυμαστής του Ντόναλντ Τραμπ, Βίκτορ Όρμπαν, που το τρέχον εξάμηνο κατέχει την προεδρία της ΕΕ. Εκτός της Ουγγαρίας όμως, δεν αποκλείεται και άλλες χώρες της ΕΕ να επιδιώξουν να κερδίσουν την εύνοια Τραμπ ώστε να αισθάνονται ασφαλείς. Κάτι τέτοιο θα προϋπόθετε αύξηση προμήθειας αμερικανικών οπλικών συστημάτων, σε αντιδιαστολή με την κοινή προσπάθεια ενίσχυσης της αμυντικής βιομηχανίας της ΕΕ.
Τι θέλει ο Τραμπ;
Ο Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων, στο Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αφεντούλης Λαγγίδης έχει μιλήσει στο Liberal σχετικά με τις προθέσεις του Τραμπ και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την εταιρική σχέση με την ΕΕ:
«Ακόμη και ο Τραμπ, και το τονίζω το ακόμη και ο Τραμπ, δεν είναι παρανοϊκός ώστε να κόψει τον ομφάλιο λώρο της Δύσης. Αν δεν υπάρχει η Αμερική, η Ευρώπη δεν μπορεί να συνεχίσει. Το ίδιο ισχύει για την Αμερική· ο δυτικός πολιτισμός δεν περιλαμβάνει μόνο την Αυστραλία και τις αγγλοσαξονικές χώρες, τον Καναδά και τη Νέα Ζηλανδία. Είναι η Ευρώπη. Οι καταβολές των Αμερικανών είναι ευρωπαϊκές. […] Ο Τραμπ πιστεύει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι 'ρηγμένες' στη σχέση με τις υπόλοιπες δυτικές χώρες. Τους λέει απλά 'εγώ κάθομαι και σας φυλάω, έχω τα στρατεύματά μου που κοστίζουν, και εσείς απολαμβάνετε αυτή την ηρεμία, δεν σας έχει επηρεάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία χάρη στα αμερικανικά όπλα. Θα πρέπει να βάλετε και εσείς το χέρι στην τσέπη'. […] Το ανοιχτό μέτωπο της Ουκρανίας δίνει ένα διαπραγματευτικό πλεονέκτημα στον Τραμπ να πιέσει ακόμα περισσότερο. Πολύ απλά λέγοντας «κάντε αυτό διότι αν δεν το κάνετε, εγώ θα κλείσω τη στρόφιγγα αρχικά οικονομικά και στη συνέχεια στρατιωτικά». Πιέζει ουσιαστικά για να αποκτήσει κάτι άλλο».
Γιατί ο Τραμπ φαίνεται να αντιλαμβάνεται τη διατλαντική εταιρική σχέση όχι με όρους συμμαχίας, αλλά με όρους επιχειρηματικούς-οικονομικούς, σημειώνουν αναλυτές και καταλήγουν: Άρα ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ θα χρειαστεί κάποια ανταλλάγματα για να συνεχίσει να παρέχει ασφάλεια στην ΕΕ. Το εάν οι «27» θα αποφασίσουν να τα δώσουν ή αν θα επιλέξουν άλλο δρόμο μένει να φανεί.
