Το σωματικό βάρος διατηρείται εν γένει σταθερό μέσα από πολύπλοκα μονοπάτια του σώματος μας. Αυτά κρατούν σε ισορροπία το ισοζύγιο της ενεργειακής πρόσληψης (λήψη τροφής) και της ενεργειακής δαπάνης (σωματική δραστηριότητα και βασικός μεταβολικός ρυθμός).
Η ανάπτυξη παχυσαρκίας είναι το αποτέλεσμα της συσσώρευσης περίσσειας θερμίδων, δηλαδή ενός χρόνιου θετικού ενεργειακού ισοζυγίου, μέσω της αλληλεπίδρασης γενετικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικοοικονομικών και συμπεριφορικών παραγόντων.
Ο ρόλος της γενετικής στην ανάπτυξη παχυσαρκίας υπολογίζεται περίπου στο 40%- 70%. Παρά, όμως, την αναμφισβήτητη επίδραση των γονιδίων στην εμφάνιση παχυσαρκίας, η ταχέως αυξανόμενη συχνότητα εμφάνισης παχυσαρκίας δεν μπορεί να εξηγηθεί αποκλειστικά από τη γενετική. Έτσι, φαίνεται ότι η αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μας (αλλαγές στη διατροφή και τις συνήθειες του τρόπου ζωής) έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση «επιγενετικών» αλλαγών στο γενετικό μας υλικό (DNA). Οι αλλαγές αυτές ευνοούν την αύξηση του βάρους και κληρονομούνται στους απογόνους.
Κύριο ρόλο στον έλεγχο της όρεξης (πείνα και κορεσμός) φαίνεται να διαδραματίζει το κεντρικό νευρικό σύστημα. Αυτό λαμβάνει περιφερικά σήματα από διάφορους ιστούς του σώματος όπως ο γαστρεντερικός σωλήνας, ο λιπώδης ιστός και το πάγκρεας.
Οι δύο περιοχές του εγκεφάλου που παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στη ρύθμιση της όρεξης είναι ο υποθάλαμος και η υπόφυση. Μετά τη λήψη τροφής, τα θρεπτικά συστατικά ανιχνεύονται από κύτταρα του στόμαχου και του εντέρου, τα οποία εκκρίνουν ορμόνες. Η δράση αυτών των ορμονών στη ομοιόσταση του σωματικού βάρους είναι κεφαλαιώδης, καθώς συνδέονται με υποδοχείς στον εγκέφαλο για να δημιουργήσουν αισθήμα πείνας ή κορεσμού. Η σύνδεση αυτών των δύο συνιστούν τον εντερο-εγκεφαλικό άξονα ( the gut-brain axis).
- Η «ορμόνη της πείνας» ονομάζεται γκρελίνη. Εκκρίνεται κυρίως από το στόμαχο σε κατάσταση νηστείας (όταν ένα άτομο είναι νηστικό) ή και ενδιάμεσα από τα γεύματα.
- Οι ανορεξιογόνες ορμόνες που διαμεσολαβούν για τη σηματοδότηση του βραχυπρόθεσμού κορεσμού στον εγκέφαλο εκκρίνονται από το εντερικό σωλήνα. Σε αυτές τις ορμόνες περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων και το πεπτίδιο GLP-1, που αποτελεί τη βάση των σύγχρονων θεραπειών κατά της παχυσαρκίας αλλά και άλλες όπως το GIP κ.λπ.
Από την άλλη, η μακροπρόθεσμη σηματοδότηση της θρεπτικής επάρκειας στον εγκέφαλο γίνεται μέσω της ινσουλίνης και μίας ορμόνης που εκκρίνεται από το λιπώδη ιστό, η οποία ονομάζεται λεπτίνη.
Τα σήματα από το έντερο αλλά και τον λιπώδη ιστό συγκλίνουν σε εξειδικευμένα κέντρα στον εγκέφαλο. Εκεί, τα νευρικά κύτταρα ενσωματώνουν συνεχώς πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση της νηστείας ή της σίτισης, τον αριθμό των θερμίδων του γεύματος που καταναλώνονται αλλά και τη συνολική λιπώδη μάζα του σώματος. Η διασύνδεση τους με τα δίκτυα ανταμοιβής αλλά και άλλα σύνθετα μονοπάτια οδηγεί τελικά τη συμπεριφορα και την παρορμητικότητα που οδηγεί στην πρόσληψη τροφής.
Έτσι, συχνά, η παχυσαρκία αναπτύσσεται σε άτομα με γενετικό υπόβαθρο, τα οποία χαρακτηρίζονται από διαταραχή αυτών των σημάτων πείνας και κορεσμού.
Είναι, όμως, σημαντικό να καταλάβουμε ότι τα σήματα αυτά έχουν ελάχιστο έλεγχο από την πρόθεση/βούληση ενός ατόμου για απώλεια βάρους, και ορίζουν τη συμπεριφορά του εν πολλοίς ανεξάρτητα από την θέληση ή επιθυμία του να παραμείνει λεπτό. Έχοντας ως γνώμονα όλες αυτές τις γνώσεις που διέπουν την ανθρώπινη φυσιολογία, γίνεται κατανοητό γιατί η απώλεια αλλά και η συντήρηση τους βάρους αποτελεί μία εξαιρετικά δύσκολη δοκιμασία.
Βιβλιογραφία:
1. Purnell JQ, le Roux CW. Hypothalamic control of body fat mass by food intake: The key to understanding why obesity should be treated as a disease. Diabetes Obes Metab. 2024 Apr;26 Suppl 2:3-12.
2. MacLean PS, Blundell JE, Mennella JA, Batterham RL. Biological control of appetite: A daunting complexity. Obesity (Silver Spring). 2017 Mar;25 Suppl 1(Suppl 1):S8-S16.
Γιούλη Αργυρακοπούλου, MD, MSc, PhD
Παθολόγος Διαβητολόγος
Διδάκτωρ Πανεπιστήμιου Αθηνών
Ιnternational Scope Fellow
EASO National Clinical Fellow
Διευθύντρια Διαβητολογικής Μονάδας και Μονάδας Παχυσαρκίας Ιατρικού Κέντρου Αθηνών
